สมุฏฐานเกิดแต่กาย เกิดแต่วาจา
เกิดแต่จิต อันพระพุทธเจ้าผู้ทรงเห็นพระ-
นิพพาน ทรงเกื้อกูลแก่สัตว์โลก ทรงเห็น
วิเวก ตรัสบอกแล้ว อาบัติเกิดแต่สมุฏฐาน
นั้นมี 6 ข้าแต่ท่านผู้ฉลาดในวิภังค์ ข้าพเจ้า
บอกข้อนั้นแก่ท่าน
อาปัตติสมุฏฐานคาถาที่ 3 จบ

วิปัตติปัจจัยวารที่ 4

[874] ถามว่า เพราะปัจจัยคือศีลวิบัติ ต้องอาบัติเท่าไร
ตอบว่า เพราะปัจจัยคือ ศีลวิบัติ ต้องอาบัติ 4 คือ
1. ภิกษุณีรู้อยู่ ปิดปาราชิกธรรม ต้องอาบัติปาราชิก
2. สงสัย ปิดไว้ ต้องอาบัติถุลลัจจัย
3. ภิกษุปิดอาบัติสังฆาทิเสส ต้องอาบัติปาจิตตีย์
4. ปิดอาบัติชั่วหยาบของตน ต้องอาบัติทุกกฏ
เพราะปัจจัยคือศีลวิบัติ ต้องอาบัติ 4 เหล่านี้.
ถามว่า อาบัติเหล่านั้น จัดเป็นวิบัติเท่าไร บรรดาวิบัติ 4. . .ระงับ
ด้วยสมถะเท่าไร บรรดาสมถะ 7
ตอบว่า อาบัติเหล่านั้น จัดเป็นวิบัติ 2 บรรดาวิบัติ 4 คือ บางที
เป็นศีลวิบัติ บางทีเป็นอาจารวิบัติ

สงเคราะห์ด้วยกองอาบัติ 4 บรรดากองอาบัติ 7 คือ บางทีด้วยกอง
อาบัติปาราชิก บางทีด้วยกองอาบัติถุลลัจจัย บางทีด้วยกองอาบัติปาจิตตีย์
บางทีด้วยกองอาบัติทุกกฏ
เกิดด้วยสมุฏฐานอันหนึ่ง บรรดาสมุฏฐานอาบัติ 6 คือ เกิดแต่กาย
วาจาและจิต จัดเป็นอาปัตตาธิกรณ์ บรรดาอธิกรณ์ 4 ระงับด้วยสมถะ 3
บรรดาสมถะ 7 คือ บางทีด้วยสัมมุขาวินัย 1 ด้วยปฏิญญาตกรณะ 1 บางที
ด้วยสัมมุขาวินัยกับติณวัตถารกะ 1.
[875] ถามว่า เพราะปัจจัย คือ อาจารวิบัติ ต้องอาบัติเท่าไร
ตอบว่า เพราะปัจจัย คือ อาจารวิบัติ ต้องอาบัติ 1 คือ ปิดอาจาร-
วิบัติต้องอาบัติทุกกฏ
เพราะปัจจัย คือ อาจารวิบัติ ต้องอาบัติ ตัว 1 นี้
ถามว่า อาบัตินั้นจัดเป็นวิบัติเท่าไร บรรดาวิบัติ 4 . . . ระงับด้วย
สมถะเท่าไร บรรดาสมถะ 7
ตอบว่า อาบัตินั้นจัดเป็นวิบัติอันหนึ่ง บรรดาวิบัติ 4 คืออาจารวิบัติ
สงเคราะห์ด้วยกองอาบัติหนึ่ง บรรดากองอาบัติ 7 คือด้วยกองอาบัติทุกกฏ
เกิดด้วยสมุฏฐานอันหนึ่ง บรรดาสมุฏฐานอาบัติ 6 คือ เกิดแต่กาย
วาจา และจิต จัดเป็นอาปัตตาธิกรณ์ บรรดาอธิกรณ์ 4 ระงับด้วยสมถะ 3
บรรดาสมถะ 7 คือ บางทีด้วยสัมมุขาวินัย 1 ด้วยปฎิญญาตกรณะ
1 บางทีด้วยสัมมุขาวินัยกับติณวัตถารกะ 1 .
[876] ถามว่า เพระปัจจัย คือทิฏฐิวิบัติ ต้องอาบัติเท่าไร
ตอบว่า เพราะปัจจัย คือทิฏฐิวิบัติ ต้องอาบัติ 2 คือ

1. ไม่สละทิฏฐิอันลามก เพราะสวดประกาศห้ามครบ 3 จบญัตติเป็น
ทุกกฏ จบกรรมวาจา 2 ครั้ง เป็นอาบัติทุกกฏ 2 ตัว
2. จบกรรมวาจาครั้งสุด ต้องอาบัติปาจิตตีย์
เพราะปัจจัย คือ ทิฏฐิวิบัติ ต้องอาบัติ 2 เหล่านี้.
ถามว่า อาบัติเหล่านั้น จัดเป็นวิบัติเท่าไร บรรดาวิบัติ . . . 4 ระงับ
ด้วยสมถะเท่าไร บรรดาสมถะ 7
ตอบว่า อาบัติเหล่านั้น จัดเป็นวิบัติ 1 บรรดาวิบัติ 4 คืออาจาร-
วิบัติ
สงเคราะห์ด้วยกองอาบัติ 2 บรรดาด้วยกองอาบัติ 7 คือ บางทีด้วย
กองบัติปาจิตตีย์ บางทีด้วยกองอาบัติทุกกฏ
เกิดด้วยสมุฏฐานอันหนึ่ง บรรดาสมุฏฐานอาบัติ 6 คือเกิดแต่กาย
วาจาและจิต
จัดเป็นอาปัตตาธิกรณ์ บรรดาอธิกรณ์ 4
ระงับด้วยสมถะ 3 บรรดาสมถะ 7 คือ บางทีด้วยสัมมุขาวินัย 1
ด้วยปฏิญญาตกรณะ 1 บางทีด้วยสัมมุขาวินัย กับติณวัตถารกะ 1.
[877] ถามว่า เพราะปัจจัย คือ อาชีววิบัติ ด้วยอาบัติเท่าไร
ตอบว่า เพราะปัจจัย คือ อาชีววิบัติต้องอาบัติ 6 คือ
1. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุผู้ปรารถนา
ลามกอันความปรารถนาครอบงำ อวดอุตริมนุสธรรมที่ไม่มี ไม่เป็นจริง
ต้องอาบัติปาราชิก

2. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุถึงความ
เป็นผู้เที่ยวสื่อ ต้องอาบัติสังฆาทิเสส
3. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุกล่าวว่า
ภิกษุใด อยู่ในวิหารของท่าน ภิกษุนั้นเป็นพระอรหันต์ เมื่อผู้ฟังเข้าใจ ต้อง
อาบัติถุลลัจจัย
4. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุขอโภชนะ
อันประณีต เพื่อประโยชน์ตนมาฉัน ต้องอาบัติปาจิตตีย์
5. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุณีขอโภชนะ
อันประณีต เพื่อประโยชน์ตนมาฉัน ต้องอาบัติปาฎิเทสนียะ
6. เพราะเหตุแห่งอาชีวะ เพราะการณ์แห่งอาชีวะ ภิกษุไม่อาพาธ
ขอแกงก็ดี ข้าวสุกก็ดี เพื่อประโยชน์ตนมาฉัน ต้องอาบัติทุกกฏ
เพราะปัจจัย คือ อาชีววิบัติ ต้องอาบัติ 6 เหล่านี้.
ถามว่า อาบัติเหล่านั้นจัดเป็นวิบัติเท่าไร บรรดาวิบัติ 4 . . . ระงับ
ด้วยสมถะเท่าไร บรรดาสมถะ 7
ตอบว่า อาบัติเหล่านั้น จัดเป็นวิบัติ 2 บรรดาวิบัติ 4 คือบางที
เป็นศีลวิบัติ บางทีเป็นอาจารวิบัติ
สงเคราะห์ด้วยกองอาบัติ 6 บรรดากองอาบัติ 7 คือ บางทีด้วยกอง
อาบัติปาราชิก บางทีด้วยกองอาบัติสังฆาทิเสส บางทีด้วยกองอาบัติถุลลัจจัย
บางทีด้วยกองบัติปาจิตตีย์ บางทีด้วยกองอาบัติปาฏิเทสนียะ บางทีด้วยกอง
อาบัติทุกกฏ

เกิดด้วยสมุฏฐาน 6 บรรดาสมุฏฐานอาบัติ 6 คือ บางทีเกิดแต่กาย
มิใช่วาจา มิใช่จิต 1 บางทีเกิดแต่วาจา มิใช่กาย มิใช่จิต 1 บางทีเกิดแต่
กายกับวาจา มิใช่จิต 1 บางทีเกิดแต่กายกับจิต มิใช่วาจา 1 บางทีเกิดแต่วาจา
กับจิต มิใช่กาย 1 บางทีเกิดแต่กาย วาจา และจิต 1
จัดเป็นอาปัตตาธิกรณ์ บรรดาอธิกรณ์ 4
ระงับด้วยสมถะ 3 บรรดาสมถะ 7 คือ บางทีด้วยสันมุขาวินัย 1
ด้วยปฏิญญาตกรณะ 1 บางทีด้วยสัมมุขาวินัย กับติณวัตถารกะ 1.
วิปัตติปัจจัยวาร ที่ 4 จบ

อธิกรณปัจจัยวาร ที่ 5

[878] ถามว่า เพราะปัจจัย คือ วิวาทาธิกรณ์ ต้องอาบัติเท่าไร
ตอบว่า เพราะปัจจัย คือวิวาทาธิกรณ์ ต้องอาบัติ 2 คือ
1. ด่าอุปสัมบัน ต้องอาบัติปาจิตตีย์
2. ด่าอนุปสัมบัน ต้องอาบัติทุกกฏ
เพราะปัจจัย คือ วิวาทาธิกรณ์ ต้องอาบัติ 2 เหล่านี้ .
ถามว่า อาบัติเหล่านั้นจัดเป็นวิบัติเท่าไร บรรดาวิบัติ 4 . . . ระงับ
ด้วยสมถะเท่าไร บรรดาสมถะ 7
ตอบว่า อาบัติเหล่านั้นจัดเป็นวิบัติหนึ่ง บรรดาวิบัติ คืออาจาร-
วิบัติ
สงเคราะห์ด้วยกองอาบัติ 2 บรรดากองอาบัติ 7 คือ บางทีด้วยกอง
อาบัติปาจิตตีย์ บางทีด้วยกองอาบัติทุกกฏ